Astmi - bráðaofnæmi : vaxandi heilbrigðisvandamál

INNGANGUR Margir læknar, sem fást við ofnæmissjúkdóma, hafa á tilfinningunni að tíðni (prevalence) bráðaofnæmis fari vaxandi. Sú spurning er því áleitin, hvort aukningin sé raunveruleg eða aðeins sýndaraukning vegna betri greiningar og aukins áhuga á ofnæmissjúkdómum. Fáir sjúkdómar eru jafn háðir umhverfi og atvinnuháttum og bráðaofnæmi. Þess vegna geta þjóðfélagsbreytingar haft áhrif á tíðni þeirra. Aukist tíðnin vekur það spurningar um óheppilegar aðstæður sem leitast þarf við að lagfæra. En til að það megi takast er nauðsynlegt að þekkja orsakirnar. Venja er að skipta ofnæmisviðbrögðum í fjóra flokka. Fyrsti flokkurinn, sem hér verður rætt um, kallast bráðaofnæmi (atopic allergy). Einkenni bráðaofnæmis koma einkum fram í slímhúðum og húð, sérstaklega í öndunarfærum og augum. Einkenna verður vart aðeins nokkrum mínútum eftir að sjúklingurinn kemst í snertingu við ofnæmisvakann. Í lungunum einkennast ofnæmisviðbrögðin af andþyngslum, surgi fyrir brjóstinu og teppu í berkjunum. Þessi einkenni eru fyrst og fremst vegna samdráttar í sléttum vöðvum berkjanna fyrir áhrif boðefna, sem losna úr læðingi við ofnæmisviðbrögðin og koma aðallega frá mastfrumum í slímhúðinni. Ofnæmiseinkennin líða frá á einni til tveimur klukkustundum. Sumir fá ofnæmiseinkenni aftur sem ná hámarki eftir sex til 12 klukkustundir. Þessi viðbrögð líða frá á einum sólarhring og falla ekki undir neinn af ofnæmisflokkunum fjórum. Þau eru tiltölulega nýlega uppgötvuð, og eðli þeirra er ekki full rannsakað. íferð af bólgufrumum í berkjuslímhúðinni virðist valda seinni viðbrögðunum. Eósínfíknar frumur eru mest áberandi og boðefni frá mastfrumunum kalla þær á vettfang. Samfara frumuíferðinni myndast bjúgur, og þetta ásamt skemmdum í slímhúðarþekjunni og slímtöppum í berkjunum eru megin einkenni á meingerð astma. Samfara þessum vefrænu breytingum verða berkjurnar næmari fyrir áreiti (1). Þótt astmi hafi löngum verið talinn til ofnæmissjúkdóma þá eru orsakir hans fleiri en ofnæmi, til dæmis áreynsla. Astmaviðbrögðin eftir áreynslu koma álfka fljótt og við ofnæmi. Sein astmaviðbrögð koma líka stundum eftir áreynslu og virðist eðli þeirra hið sama og við ofnæmisastma. Ymiss konar annað áreiti getur valdið astma eða gert einkenni hans verri, og verður vikið nánar að því síðar. Þótt ofnæmi sé aðeins ein af orsökum astma er það þó líklega sú mikilvægasta og betur rannsökuð en annað sem áhrif hefur á astma. Ofnæmið vegur þyngst hjá þeim sem fá astma snemma á ævinni. Af þeim sem fá astma fyrir 10 ára aldur hafa yfir 50% ofnæmi en aðeins um 20% þeirra sem fá astma eftir þrítugt og 2% þeirra sem fá astma eftir fimmtugt (2,3)-En þrátt fyrir þetta eru tengsl bráðaofnæmis og astma það náin, að umhverfisáhrif sem breyta tíðni annars sjúkdómsins eru líkleg til að breyti tíðni hins á sama veg. Af þeirri ástæðu er eðlilegt að skoða þessa sjúkdóma saman þegar kannað er hvort þeir séu að verða algengari. Hér á eftir verða þrjú atriði skoðuð sem líklega geta haft áhrif á tíðni ofnæmis: Erfðir, ofnæmisvakar í umhverfinu og ofnæmisglæðandi umhverfisþættir (adjuvant factors).